VERANTWOORDING VAN DE TRANSCRIPTIE

Omdat het hier een diplomatische editie betreft, is de tekst zoveel mogelijk weergegeven conform de druk. Waar wij van deze vuistregel zijn afgeweken, om technische of estetische redenen, of vanwege de leesbaarheid van de tekst, wordt dit in deze verantwoording en/of in annotaties aangegeven.

Opmaak

De encyclopedie omvat een index, een proloog en 19 boeken met ongeveer 1200 capitels. In grote lijnen volgt de editie de indeling van de druk, namelijk per kolom en per regel (regelgebonden transcriptie). Het onregelmatige gebruik van witregels in de druk is geuniformeerd: waar boeken en capitels niet bovenaan een kolom beginnen, worden ze in de editie gescheiden door één witregel. Alle boeken en bijna alle capitels beginnen met een titel, en tussen deze titels en de bijbehorende lopende tekst staan geen witregels. Verder zijn de boektitels in de editie in een groter corps weergegeven en rood gekleurd, terwijl de capiteltitels alleen in een groter corps weergegeven zijn, behalve in de index, waar de opsomming van capiteltitels als lopende tekst is behandeld. Sporadisch gecentreerde titels zijn in de editie links uitgelijnd, zoals gebruikelijk in de rest van de druk. Ook de opmaak van sporadisch rechts uitgelijnde capiteltitels en tekstfragmenten – een fragment dat niet meer op de regel past, wordt dan op het einde van de volgende regel geplaatst – is in de editie aangepast, zodat elke titel zijn eigen regel(s) heeft en de tekst doorlopend gelezen kan worden; uitsluitend in deze gevallen is de regelgebonden transcriptie losgelaten (met annotaties).

De foliëring van de editie is van onze hand en tenslotte is de regelnummering toegevoegd, die exact de druk volgt, inclusief de witregels. Omdat in de editie alle genummerde witregels zijn weggelaten (en ongenummerde toegevoegd), ontbreken op die plaatsen ook de betreffende regelnummers. Onderaan de bladzijden van de druk staan regelmatig katern- en bladsignaturen; deze zijn niet in de editie opgenomen, maar uitgebreid behandeld in Bijlage 1 (Codicologische aantekeningen) [link?] en Bijlage 2 (Concordantie van katern-/bladsignaturen in druk met foliëring webeditie) [link?].

Afkortingen

De afkortingstekens zijn de gebruikelijke voor een Middelnederlandse tekst: de tilde voor 'n'/'m'/'de'; het er-teken (bovengeschreven 'komma') voor de combinatie klinker-r, meestal 'er'/'ir'; het et-teken (de achtergeschreven 'puntkomma', hier het letterteken z) voor de combinatie klinker-t, meestal 'et'/'at'/'iet', maar in deze druk ook geregeld voor 'm', met name in 'item'. Daarnaast is er een scala aan afkortingstekens voor Latijnse woorden en namen, waarvan de doorgehaalde ronde r (lijkt op 4) niet alleen staat voor 'rum', maar ook voor 'r' met willekeurige uitgang, zelfs in Middelnederlandse woorden als 'voirscreuen'.

De afkortingen worden zomogelijk opgelost conform volledige woordvormen in de nabije omgeving of op vergelijkbare tekstplaatsen. Een uitzondering hebben wij hier gemaakt voor spellingsvarianten met m/n, zoals 'complexie'/'conplexie': deze zijn altijd opgelost met de moderne woordvorm, als concessie aan de leesbaarheid. Latijnse afkortingen zijn opgelost in correct Latijn, ook al heeft de vertaler of zetter het voluitgeschreven woord elders in de tekst vernederlandst of verbasterd, zoals 'parafrenesis'/'perafrenesis'. Tenslotte zijn de opgeloste afkortingen gecursiveerd en zijn zeldzame afkortingsvormen van annotaties voorzien.

Afbrekingen

Het afbrekingsteken // is in de editie weergeven met het moderne liggende streepje. In de druk ontbreekt het afbrekingsteken veelvuldig; in de editie is zo'n ontbrekend teken weergegeven als een verlengd liggend streepje. Bij twijfel of er een afbrekingsteken zou moeten staan, is gekeken naar identieke, niet afgebroken woordvormen in de nabije omgeving. Het afbrekingsteken dient ook min of meer regelmatig als regeluitvuller; dan is het in de editie weggelaten (met annotatie).

Interpunctie

De gebruikte leestekens zijn . (punt) : (dubbele punt) en | (verticaal streepje); deze zijn exact overgenomen uit de druk, met dien verstande dat voor alle standen van het streepje (dus \ en | en / ) het teken | wordt gebruikt in de editie. Punt en dubbele punt dienen ook als afkortingsteken en worden dan opgelost. Wat minder gebruikelijk dienen punt en verticaal streepje soms als afbrekingsteken en worden dan als zodanig weergegeven (met annotatie). Bovendien dient de punt ook als getalspunt (zie ook bij 'Getallen') en als digniteitspunt bij namen. Bij twijfel welke functie de punt vervult, is gekeken naar vergelijkbare tekstplaatsen in de nabije omgeving.

Woordscheiding en -aaneenschrijving; spatiëring

De woordscheidingen en -aaneenschrijvingen in de druk zijn in de editie gehandhaafd. Bij twijfel (de spaties zijn soms erg smal) is gekeken naar identieke woordvormen in de nabije omgeving. Voor het overige is de spatiëring in de druk zeer onregelmatig, nu eens ingegeven door de drang tot uitvullen, dan weer omdat een leesteken of hoofdletter tevens als woordscheiding fungeert, en vaak om onduidelijke redenen. Deze onregelmatige spatiëring is omwille van de leesbaarheid stilzwijgend aangepast aan het moderne gebruik, behoudens dus woordscheidingen en -aaneenschrijvingen. Ook evidente fouten in de spatiëring, zoals 'ghe maect' of 'diesonne', zijn stilzwijgend verbeterd.

Initialen en lombarden

Initialen en lombarden zijn handmatig aangebracht in de druk. Om verwarring te voorkomen past hier enige uitleg over wat wij in deze editie onder deze termen verstaan. De term 'initiaal' (een functiekenmerk) is gereserveerd voor de 6-8 regels hoge beginletters van de proloog en de 19 boeken van de encyclopedie. Deze initialen zijn in het gebruikte exemplaar van de druk blauw van kleur, en op één uitzondering na (op een ingevoegd blad) met penwerk versierd. De term 'lombarde' (een vormkenmerk) is tweeledig gebruikt: enerzijds om aan te geven dat de initialen ook de vorm van lombarden hebben, anderzijds voor de 1-4 regels hoge beginletters van de capitels en van een aantal paragrafen (met name in boek 19), die in dit exemplaar rood van kleur zijn (op ingevoegde bladen afwisselend rood en blauw).

In de editie zijn de initialen weergegeven met een vergrote, witte kapitaal op een rood vlak, terwijl de lombarden van de capitels en paragrafen alleen met een vergrote kapitaal weergegeven zijn.

Paragraaftekens en gedrukte kapitalen

In de druk staan sporadisch rode paragraaftekens, met de hand aangebracht in de marge of vaker nog op daarvoor opengelaten plaatsen. Soms staat er alleen een punt als representant, die wij in de editie hebben opgelost als paragraafteken (met annotatie), maar alleen op die plaatsen waar aan de punt geen andere functie kan worden toegekend. Gedrukte kapitalen, die meestal zijn opgehoogd (met rood aangestreept), zijn als gewone hoofdletters weergegeven.

Het is opvallend, dat in boek 19 (452vb en 453vb) een aantal open plaatsen met paragraaftekens zijn ingevuld, terwijl daar volgens de tekst geometrische figuren hadden moeten staan.

Kapitaal I/J en individuele lettertekens

Allereerst heeft het lettertype van deze druk voor de moderne I en J alleen een in onze moderne ogen J-vormige kapitaal, die echter bijna altijd de klanken [ie] en [i] representeert, zoals in 'Jtem' en 'Jn'. Bovendien heeft dit lettertype in onderkast geen losse letter j; deze komt alleen voor in de ij-ligatuur, die voor de verlengde i-klank en op het einde van getallen gebruikt wordt. Daarom hebben wij ervoor gekozen om in de editie de J-vormige kapitaal als de moderne hoofdletter I weer te geven (dus 'Item' en 'In', maar ook 'Ia' en 'Iohannes') naar analogie van de spelling in onderkast elders in de tekst, wat overigens ook de leesbaarheid ten goede komt. Voorts zijn de lettertekens i/ij/y en u/v/w exact weergegeven als in de druk, en zijn de verschillende tekens voor r en s met de unieke moderne lettertekens weergegeven.

Getallen

In de druk worden getallen weergegeven met Romeinse cijfers en zijn ze meestal gemarkeerd met punten voor en/of achter het getal, terwijl ze soms ook nog extra punten en spaties bevatten. De variatie in de weergave van getallen is zo groot, dat dit een zeer onrustig beeld kan opleveren. Daarom (en ook om technische redenen) hebben wij de weergave van getallen in de editie stilzwijgend geuniformeerd: alle lettertekens staan achter elkaar (inclusief superscript), zonder spaties en gevolgd door een punt, zoals 'iij^m.' of 'xlviij.' of 'cxxx.'.

Corrupties en zetfouten

In de gedrukte tekst kunnen door kopieerfouten in het Latijn en door vertaalfouten allerlei inhoudelijke corrupties geslopen zijn, maar ook leesfouten en misgrepen van de zetter(s) hebben aantoonbaar geleid tot corrupties of spelfouten (zoals 'binnnen'), afgezien van de gebruikelijke en acceptabele spellingsvarianten in een laat-middeleeuwse tekst. In de diplomatische editie zijn al deze fouten onveranderd overgenomen, maar zijn met name de zetfouten geannoteerd (zie de Verantwoording van de annotaties).